LEFKOŞA – Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri Antonio Guterres, Kıbrıs’a ilişkin yeni raporunu taraflarla paylaştı. Kıbrıs’taki her iki tarafa yönelik kayda değer eleştirilerin öne çıktığı raporda, tampon bölgedeki ihlallere ilişkin mesajlar da yer aldı.
Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi’ni (BMGK) bilgilendirme amacıyla hazırlanan ve 13 Aralık 2023-12 Haziran 2024 dönemini kapsayan raporun taslak metni, çarşamba günü geç saatlerde paylaşıldı. BM, Mağusa’da yer alan Maraş’ta Kuzey Kıbrıs’ın attığı tek taraflı adımları eleştirdi. Kıbrıs basını, Guterres’in raporunun ardından Kıbrıs’ta yeni bir diplomatik hareketliliğin gündeme gelebileceği öngörüsünde bulundu.
‘HİÇBİR TARAF CİDDİYETLE ÇALIŞMIYOR’
Kıbrıs Haber Ajansı’nın (KHA) ilgili haberine göre Guterres, BM Kıbrıs Barış Gücü (United Nations Peacekeeping Force in Cyprus/UNFICYP) raporunda şu ifadelere yer verdi:
“BMGK’nin tampon bölge içinde ve çevresinde gerilimin düşürülmesi için UNFICYP ile iş birliği çağrısında bulunan 2373 (2024) sayılı kararının uygulanması konusunda hiçbir tarafın ciddiyetle çalışmaması üzücüdür. Rapor döneminde her iki tarafın eylemleri, UNFICYP’nin itirazlarına ve girişimlerine rağmen izinsiz kalıcı yapıların -özellikle askerî yapıların- çoğalmasıyla tampon bölgenin askerî statükosunu önemli ölçüde değiştirdi.”
Guterres raporunda, her iki tarafın ihlâllerine ek olarak, Kıbrıslı Rumlar ve Kıbrıslı Türklerin tampon bölgeye yaptıkları ‘rekor sayıda’ izinsiz girişin, tampon bölgede ‘misyonun yetkisine saygısızlık anlamına geldiği’ uyarısında bulundu. Her iki tarafın UNFICYP’nin yetkili makamına gösterdiği ‘saygısızlıktan endişe duyduğunu’ belirten Guterres, raporunda şöyle devam etti:
“Güvenlik Konseyi’nin tekrarlanan çağrıları doğrultusunda her iki tarafa da misyonun tampon bölgedeki yetkisine ve sınırlandırmasına saygı duymaları çağrısında bulunuyorum. Tampon bölgenin ötesinde, tarafların gerilimi artırabilecek ve görüşmelere dönüşü tehlikeye atabilecek tek taraflı eylemlerden kaçınmalarının önemini defalarca vurguladım ve tüm tarafları anlaşmazlıklarını çözmek için diyaloğa girmeye çağırdım.”
YÜZLERCE İHLAL KAYDEDİLDİ
Raporun kapsadığı dönemde, Kıbrıs Rum ve Kıbrıs Türk taraflarının tampon bölge içinde ve çevresinde yetkisiz askerî inşaat ve tesisler inşa etmeye devam etmesiyle askeri ihlal sayısının yükseldiği belirtildi ve şöyle denildi:
“UNFICYP, tampon bölge içinde ve çevresinde gerilimin düşürülmesi için siyasi ve askeri düzeyde çaba sarf etti, ancak şu ana kadar çok az başarı elde edildi. BM, 158’i Ulusal Muhafızlar ve 145’i Türk kuvvetleri tarafından olmak üzere 303 askeri ihlal gözlemledi. Toplam ihlal sayısı içinde 108’i, kalıcı yapılar içermesi ve görevin tampon bölgedeki ve ateşkes hatlarındaki yetkisine meydan okuması nedeniyle ciddi kabul edildi.”
MARAŞ UYARISI
Genel Sekreter raporunda, Mağusa’nın kapalı bölgesi Maraş/Varosha’ya da özel bir atıfta bulundu. Guterres, ‘Maraş/Varosha’nın çevrili bölgesindeki durum ve Güvenlik Konseyi’nin Ekim 2020’de çevrili kasabanın kısmen yeniden açıldığının duyurulmasından bu yana atılan adımların geri alınması çağrısına yanıt verilmemesi konusundaki endişesini’ taraflarla paylaşarak, “Birleşmiş Milletler’in bu konudaki tutumu değişmemiştir” dedi.
BM Genel Sekreteri’nin raporunda, Maraş/Varosha’da, Güvenlik Konseyi’nin 2373 (2024) sayılı kararında Ekim 2020’den bu yana atılan adımların derhal geri alınması yönündeki çağrısına yanıt vermek için hiçbir adım atılmadığı belirtildi: “UNFICYP, Temmuz 2021’de yenileme için askeri statüsünün kaldırıldığı duyurulan Maraş/Varosha bölgesinin yüzde 3,5’lik kısmında önemli bir değişiklik gözlemlemedi; ancak misyonun bu bölgeye erişimi sınırlı.”
RAPORDA ‘TÜRKİYE’ VURGUSU
“Birleşmiş Milletler, Maraş/Varosha’daki durumdan Türkiye hükümetini sorumlu tutmaya devam ediyor” denilen raporda, şöyle devam edildi: “UNFICYP, Türk kuvvetleri tarafından ateşkes hattının kuzeyi boyunca yaklaşık dört kilometre uzanan ve tampon bölgeye yakınlığı nedeniyle askeri bir ihlal oluşturan yeni bir hendek ve siper sisteminin kurulmasını protesto etti. UNFICYP devriyelerinin Maraş/Varosha’nın tamamına erişimi 1974’ten bu yana önemli ölçüde kısıtlanmış durumda.”
Kıbrıs’ın BM gözetimindeki iki toplumlu tek köyü olan Pile/Pyla konusu da yeni raporda yer aldı: “Önceki rapor döneminde Pile/Pyla platosunda bir mutabakata varılmasıyla elde edilen ilerleme, 6 Kasım 2023 tarihinden bu yana uygulanmasının sürekli olarak askıya alınmasıyla sekteye uğradı. O tarihte gündeme getirilen yeni endişeler, mutabakatların temelini sarstı” ifadelerini kullanan BMGS, şunları da ekledi:
“BM, bu konudaki ilk angajmandan itibaren gösterdiği tam tarafsızlıkla, tıkanıklığı gidermek için çeşitli düzeylerde taraflarla tekrar tekrar temas kurdu ve bu da mutabakata varılmasını sağladı. Ne yazık ki, bu konuda dezenformasyon yaygın hale geldi. Buna ek olarak, Kıbrıs Türk polisinin zaman zaman sivil kıyafetlerle Pile/Pyla platosundaki tampon bölgeye yaptığı izinsiz girişler, önceki dönemlere göre çok daha fazlaydı.”
HER İKİ LİDERE DE DİYALOG ÇAĞRISI
Genel Sekreter Guterres, her iki tarafın liderlerini de toplumlar arası temasları desteklemeye çağırdı. Raporda konu hakkında şu ifadelere yer verildi:
“Birleşmiş Milletler, tüm Kıbrıslıları diyalog arayışında desteklemeye devam edecektir; mevcut durumun durağan olmadığı ve uzun süredir devam eden anlaşmazlığın hem pratik hem de psikolojik olarak yeni engeller yarattığı bir gerçektir. Bu nedenle her iki lideri de uzlaşmayı kolaylaştırmak ve toplumlar arası temasları desteklemek için samimi adımlar atmaya ve sivil toplum örgütlerinin seslerinin siyasi karar alma düzeyinde anlamlı bir şekilde yer almasını sağlamaya çağırıyorum.”
‘KRİTİK GELİŞMELERİN EŞİĞİNDEYİZ’
Guterres’in raporunun ardından son gelişmeleri değerlendiren Kıbrıs basını, Kıbrıs’taki çıkmazın ‘kalıcılaşma emareleri gösterdiği’ uyarısında bulundu. Kathimerini gazetesi, Kıbrıs Rum tarafının son gelişmelerden derin endişe duyduğu bilgisini paylaştı. Kıbrıs Cumhurbaşkanı Nikos Hristodulidis’in geçtiğimiz günlerde BM’yi tarafsızlığa çağırdığını hatırlatan gazete, önümüzdeki haftalarda yaşanması olası olan gelişmeleri ‘kritik’ olarak nitelendirdi.
Gazeteye göre, BM kanadından gelen son mesajlar ve eylül ayında düzenlenmesi olası olan yeni bir zirve, Kıbrıs sorununda yeni bir hareketlenmeyi tetikleyebilir. Kathimerini’ye göre BM Güvenlik Konseyi daimi üyesi Rusya’nın, müzakerelerdeki tıkanıklığı ve taraflar arasındaki güvensizliği vurgulayan açıklamaları, çözüm arayışını karmaşıklaştırıyor.
